با آزادسازی قیمت آرد و نان امسال انحصار خرید گندم در بخش دولتی شکسته و کارخانجات آرد و نان نیز وارد چرخه خرید شدند، اما فعالان بخش کشاورزی چندان نسبت به اجرای این طرح خوشبین نیستند. آنان بر این باورند که امکان ایجاد تبانی در کارخانجات آرد و متضرر شدن بیشتر تولیدکنندگان وجود خواهد داشت.
خرید گندم که سالها به عنوان محصولی استراتژیک در انحصار دولت بود و کشاورزان هر سال با حداقل قیمت ممکن در قالب خریدهای تضمینی دسترنج خود را به سیلوهای شرکت بازرگانی دولتی تحویل میدانند، امسال با تحولی جدید مواجه شده است. به گفته احمد عبدوس معاون شرکت بازرگانی دولتی ایران در سال 91 دولت به نحوی برنامهریزی کرده تا کارخانجات آرد و نان نیز وارد چرخه خرید گندم شوند و بر این اساس هر کیلوگرم گندم باید به قیمت 465 تومان به این کارخانجات فروخته شود. گندم از جمله محصولات زراعی است که دولت برای دستیابی به خودکفایی در تولید آن هزینههای زیادی پرداخته است. بسیاری از منتقدان طرح خودکفایی گندم، هنوز قربانی شدن بسیاری از مزارع حبوبات کشور با هدف دستیابی به خودکفایی گندم را نکوهش میکنند. ناپایداری در تولید نیز از جمله مسایلی است که پس از برگزاری چندین باره جشن خودکفایی برای گندم همچنان بر زبان نمایندگان مجلس و کارشناسان بخش کشاورزی جاری است. ایران اگرچه جشن خودکفایی گندم را نه یک بار و در زمان وزارت محمود حجتی بلکه دو بار دیگر در زمان وزارت اسکندری با پوششی جدید جشن گرفته است، اما هنوز نامش از باشگاه واردکنندگان گندم خط نخورده است. اگرچه جشن صادرات گندم را نیز جشن گرفتهایم اما هنوز سالانه از تولیدکنندگان این محصول مقداری گندم میخریم. با وقوع اندک خشکسالی باید کشتی کشتی گندم به سوی سواحل ایران روانه شود و تعجیل بخش بازرگانی در واردات گندم همیشه به حدی بوده است که سال گذشته تمامی سیلوهای کشور مملو از گندم خارجی بود و کامیونهای حامل تولید داخل، پشت درب سیلوها به صف و در انتظار تحویل بار بودند. در این میان پرندگانی که بر فراز آسمان سیلوها در پرواز بودند، خوشحالترین موجودات روی زمین به حساب میآمدند چرا که با کوچکترین زحمت بر سر کامیونهای حامل گندم فرود آمده و شکمهای گرسنه خود را از گندمهایی که در انتظار نظر کارشناسی و سیلوی خالی بودند پر میکردند. محصولی که حمل و نقلش هم انحصاری و در اختیار شرکتهای خاص بود و حتی شکستن انحصار حمل و نقل آن پس از برنده شدن یکی از شرکتهای تابعه جهادکشاورزی در مناقصه، به بمبی خبری تبدیل میشد، به ناگاه از این همه حصار خارج شد. امسال گندم تولید داخل را کارخانجات آرد و نان هم میتوانند خریداری کنند و شرکت بازرگانی دولتی تا کنون فقط 2.5 میلیون تن گندم از محصول کشاورزان به قیمت 420 تومان خریداری کرده است.
خصوصیسازی، انحصار را شکست
مسوولان وزارت جهاد کشاورزی خصوصیسازی و حرکت به سمت ورود بخش خصوصی در زمینه خرید گندم را مهمترین دلیل شکستن یکباره انحصار خرید گندم دانسته و بر این باورند که ایران نیز مانند سایر کشورها باید کارخانجات و بخش خصوصی خود را به عرصه خرید گندم وارد کند.
محمدعلی نیکبخت معاون برنامهریزی و اقتصاد وزارت جهادکشاورزی نیز کاهش حجم خرید گندم بوسیله شرکت بازرگانی دولتی را ناشی از آزادسازی قیمت آرد و نان و ورود کارخانجات به بحث خرید گندم میداند.
وی معتقد است: کشاورزان به دلیل اینکه کارخانجات آرد، گندم را با قیمتهای بالاتری از آنها خریداری میکنند، بیشتر مایلند محصول خود را به بخش غیردولتی بفروشند.
نیکبخت همچنین افزایش بهای آرد و نان را عاملی برای رشد خود مصرفی گندم در بین روستاییان اعلام میکند.
البته بر خلاف گفتههای نیکبخت، اخبار مختلفی در رسانههای محلی کشور مبنی بر کاهش تولید گندم، بهرغم بارندگی بسیار مناسب نیز به گوش میرسد. این رسانهها اعلام کردهاند که به دلیل کمبود کود در فصل زراعی، بازدهی مزارع کشور چندان مطلوب نبوده است. از سوی دیگر چرخش ناگهانی در شیوه خرید گندم با حداقل اطلاعرسانی، سردرگمیهایی را برای کشاورزان ایجاد کرده است.
عنایتالله بیابانی نایبرییس خانه کشاورز درباره تغییر شیوه خرید گندم و ورود کارخانجات آرد به این عرصه میگوید: در حال حاضر کشور در شرایط بحرانی به سر میبرد و نباید شیوه خرید را تغییر داد.
وی ادامه میدهد: باید مطالعه شود که آیا این روش پاسخ میدهد یا خیر، اما با توجه به اینکه کشاورزان به خرید تضمینی عادت کردهاند اگر این مسیر را تغییر دهیم و به مسیرهای تجربه نشده منحرف کنیم، ممکن است تبعات مناسبی نداشته باشد.
امکان تبانی شرکتها وجود دارد
بهزاد قره یاضی، عضو انجمن زراعت و اصلاح نباتات نیز با اشاره به امکان ایجاد فضای رقابتی در خرید گندم، بیان میدارد: ورود بخش خصوصی به خرید گندم ممکن است بازار بهتری را برای این محصول ایجاد کند.
وی اضافه میکند: اما تجربه نشان میدهد که این قبیل کارخانجات و مجموعههای متشکلتر، ممکن است با هم نوعی هماهنگی یا تبانی کرده و در واقع قیمتها را پایین نگه دارند.
قرهیاضی میگوید: باید یک کف قیمت برای گندم در نظر گرفته شود تا به کشاورزان اجحاف نشود و کشاورزان محصول خود را به قیمتهای کم نفروشند.
وی در پاسخ به این سوال که آیا ورود کارخانجات آرد منجر به ایجاد اختلال در زمینه دریافت آمار صحیح درباره خرید گندم خواهد شد، اذعان میدارد: نظر به اینکه کارخانجات آرد تعداد مشخصی هستند، اگر بنا به تهیه آمار صحیح باشد، مشکل خاصی در این زمینه ایجاد نخواهد شد.
عضو انجمن زراعت و اصلاح نباتات ادامه میدهد: اگر بنا نباشد آمار صحیح ارایه شود، مثل بسیاری از مواردی که از مردم مخفی میشود، آماری مطرح نخواهد شد و با ایجاد رانت اطلاعاتی برای تعدادی واردکننده، زمینه سود بیشتر را برای آنها فراهم می کنند.
به گفته مسولان دولتی، بخش خصوصی وارد چرخه خرید گندم شده و کشاورزان با رضایت از این روند، گندمهای خود را به کارخانجات آرد تحویل میدهند، اما اخباری به گوش میرسد که گندمکاران به جای اینکه گندم خوراکی خود را به منظور تهیه آرد مورد نیاز کشور به دولت تحویل دهند، آن را به واحدهای دامداری با قیمتهای بیشتر میفروشند. چرا که آنها بر این باورند که بدون کندن کاه و فقط با خورد کردن گندم میتوان آن را به اسم کاه و با قیمتهای بیشتری به واحدهای پروررش دام فروخت، پس نیازی به تحمل این شرایط سخت برای فروش گندم وجود نخواهد داشت. از آنجا که همواره کشمکش بین بخش تولید و بازرگانی بر سر میزان نیاز کشور به گندم وجود داشته و گاهی به حدی گندم وارد میکنیم که مجبور به صادرات مجدد محصولات وارداتی به منظور تخلیه سیلوها میشویم و گاهی نیز به دلیل کمبود گندم دچار مشکل میشویم، ارایه آمار درست در ایران را به یک رویا تبدیل کرده است. ورود کارخانجات آرد به بحث خرید گندم، مساله ارایه آمار را با مشکلات عدیدهای مواجه خواهد کرد. دیر نخواهد بود زمانی که تنوع آمارهای ارایه شده و ابهام در ارقام، تخمین نیازهای کشور را دچار اشکال کند و دولت با رفتارهای عجیب و پهلوگیری کشتیها در فصل برداشت گندم، همان بلایی را سر تولیدکنندگان این محصول زراعی بیاورد که تولیدکنندگان برنج امروز به آن مبتلا هستند.
منبع: فودپرس به نقل از دنیای سبز